Czeremcha – drzewo o upojnym zapachu i ciekawych właściwościach

W Polsce występują dwa główne gatunki czeremchy: czeremcha zwyczajna czyli pospolita, zwana też ptasią (Prunus avium / Prunus padus) oraz czeremcha amerykańska (Prunus serotina).

Czeremcha zwyczajna jest drzewem naturalnie występującym w Europie i części Azji, natomiast czeremcha amerykańska została sprowadzona z Ameryki Północnej. Zadomowiła się jednak w Europie na dobre, w dodatku okazała silnie ekspansywną rośliną i w niektórych krajach jest zwalczana.

Obydwa główne gatunki czeremchy rosną w Polsce dziko, głównie na niżu i na terenach podgórskich.

Czym się różni czeremcha zwyczajna od amerykańskiej

Czeremcha zwyczajna to drzewo dorastające do 15 m wysokości. Może też występować jako krzew (dorasta do 4 m). Często nie ma jednego głównego pnia, ale kilka. Liście mają jajowaty kształt i ząbkowane brzegi. Kwiaty czeremchy pojawiają się w kwietniu-maju. I wtedy nie dość, że czeremcha wygląda zjawiskowo, to w promieniu wielu metrów czuć jej upojny zapach. Kwiaty są białe, zebrane w zwisające grona. Owoce czeremchy są dość drobne. Dojrzewając, zmieniają kolor od zieleni przez czerwień po niemal czarną barwę. Właśnie takie można zbierać.

Czeremchy zwyczajne chętnie rosną w lasach mieszanych. A ponieważ lubią wilgotną glebę, pojawiają się też na brzegach rzek, jezior, mokradeł itp.

Czeremcha amerykańska wygląda bardzo podobnie, ale jest większa. W Europie osiąga ok. 20 m wysokości, w Ameryce dorasta do 35 m. Liście czeremchy amerykańskiej są z wierzchu błyszczące (u zwyczajnej – matowe). Jej kwiaty zebrane są w grona, ale w odróżnieniu od zwyczajnej – nie zwisają one, ale wznoszą się lub rozpościerają. Opadną, kiedy pojawią się owoce. A te są większe i słodsze niż u czeremchy zwyczajnej, ale dojrzewają później (dlatego czeremcha amerykańska jest też zwana późną). W przeciwieństwie do „naszej” woli suche tereny.

Obydwa gatunki można też odróżnić… licząc nerwy boczne na blaszce liścia. Czeremchy zwyczajne mają ich 12 par, amerykańskie – co najmniej 15.

Gatunków i odmian czeremchy jest więcej (występują również ozdobne), ale skupimy się na tych dwóch, najbardziej popularnych.

Czy czeremcha jest trująca? Na co zwrócić uwagę

Zarówno czeremcha zwyczajna, jak i amerykańska (w swojej ojczyźnie) były tradycyjnie wykorzystywane jako surowiec zielarski. Sięgano zarówno po ich owoce, jak i kwiaty, liście, a także korę. Owoce i kwiaty wykorzystywano także w kuchni.

W opisach czeremchy pojawia się niekiedy informacja, że jest ona trująca. Rzeczywiście zawiera glikozydy cyjanogenne, które przekształcają w cyjanowodór (kwas pruski). Występują one przede wszystkim w nasionach (jest to amygdalina), dlatego trzeba na nie uważać i nie zjadać pestek. Jednak warto wiedzieć, że te same związki występują w pestkach jabłek, gruszek, moreli, brzoskwiń, wiśni, czereśni, a także w migdałach. U czeremchy glikozydy są obecne także w korze i liściach (związki: prulaurazyna, prunazyna).

Działanie toksyczne tych substancji likwiduje obróbka taka jak gotowanie, moczenie, suszenie, fermentacja. Szkodliwych substancji jest pozbawiony miąższ owoców, a przygotowując przetwory można się pozbyć pestek.

Czeremcha w kuchni - jak wykorzystać jej kwiaty i owoce

Kiedy czeremcha kwitnie warto zebrać jej kwiaty. Można z nich zrobić herbatkę (pięknie pachnie) lub ususzyć i również wykorzystać w ten sposób. Uwaga – duże ilości mają działanie przeczyszczające.

Podpowiadamy: Jak uprawiać pstrolistkę sercowatą i jak wykorzystać tę roślinę (także w kuchni)

– Kwiaty czeremchy suszymy i wykorzystujemy w naszych latosowych naparach. Można też zaparzać świeże kwiatostany. Robimy również z nich syrop, jego smak nie jest kwiatowy, a mocno migdałowy. – mówi Katarzyna Latos, prowadząca gospodarstwo agroturystyczne Latosowo. Zdradza też przepis na syrop z kwiatów czeremchy:
– Kwiatki z około 40 kwiatostanów zalewamy ciepłym syropem zrobionym z 1l wody, 1 kg cukru i z dodatkiem soku z jednej cytryny. Następnie odstawiamy sok w ciepłe, słoneczne miejsce. Po 3-4 dniach odcedzamy, doprowadzamy do wrzenia i wekujemy. Można go pić z wodą lub dodawać do innych napojów czy deserów. Ze względu na migdałowy aromat, można nim zastępować sztuczne "olejki" migdałowe.

– Jednak nie zrywajmy wszystkich kwiatostanów, zostawmy część, żeby zawiązały się owoce. – podkreśla gospodyni Latosowa – Jesienią z owoców czeremchy również można zrobić sok lub nalewkę.

Owoce czeremchy, dojrzewające późną jesienią, świetnie nadają się na przetwory: dżemy, konfitury, galaretki, nalewki, syropy, soki. Aby pozbyć się pestek wystarczy przegotowane owoce przetrzeć przez sito (ale róbmy to tak, żeby pestek nie uszkodzić). Czeremcha wymaga sporo cukru, a smak i aromat przetworów podkreśli niewielki dodatek kwasku cytrynowego (pozwoli też utrwalić kolor). Ze zbiorem owoców należy poczekać aż będą w pełni dojrzałe (czarne).

Zobacz: Jak zrobić tonik z kwiatów czeremchy, który nawilży skórę i zlikwiduje cienie pod oczami

Czeremcha w kosmetyce

Kwiaty czeremchy warto zebrać z jeszcze jednego powodu. Napar z nich, stosowany zewnętrznie, świetnie działa na skórę. Ma właściwości nawilżające i wygładzające, zmniejsza obrzęki, a także likwiduje cienie pod oczami. Skutecznie także wybiela skórę i przebarwienia. Ma też działanie przeciwzapalne i zmniejsza łojotok.

Czeremcha w ziołolecznictwie

Surowcem zielarskim są kwiaty, kora i owoce czeremchy. Wodne wyciągi z czeremchy mają m.in. działanie uspokajające, obniżają ciśnienie krwi. Są żółcio- i moczopędne, regulują przemianę materii (kora, w przeciwieństwie do kwiatów, działa przeciwbiegunkowo; jednak lepiej jej nie stosować na własną rękę). Czeremcha działa też odkażająco, a wytwarzane przez nią fitoncydy hamują rozwój chorobotwórczych mikroorganizmów.

UWAGA: wyciągi z kwiatów i pędów czeremchy mają też działanie estrogenne i antyandrogenne, więc uważajmy na nie w przypadku problemów z hormonami płciowymi lub przy terapiach hormonalnych.